وسواس و هر آنچه که باید درباره آن بدانید!

وسواس چیست ؟

وسواس (Obsessive-compulsive disorder (OCD)) با الگویی از افکار بی پایه و ترس هایی (وسواس گونه) مشخص می گردد که شما را وادار به انجام رفتارهای تکراری می کند. این وسواس ها و اجبارها با فعالیت های روزانه تداخل پیدا کرده و منجر به اضطراب قابل توجهی می شود.

شما ممکن است سعی کنید وسواس هایتان را نادیده یا متوقف کنید اما این مساله تنها منجر به افزایش نگرانی و اضطراب شما می شود.

در نهایت احساس می کنید که برای کاهش این اضطراب، باید فعالیت های وسواس گونه خود را انجام دهید.

با وجود اینکه سعی در نادیده گرفتن یا خلاص شدن از افکار و اضطراب های آزار دهنده دارید، آنها دوباره باز می گردند.

وسواس چیست؟

این امر منجر به رفتار تشریفاتی بیشتر می شود که همانا چرخه نادرست وسواس است.

وسواس اغلب در موضوعات مشخصی روی می دهد، مثلا ترس از آلوده شدن توسط میکروب ها.

برای کاهش ترس های مربوط به آلودگی ها ممکن است به طرز وسواس گونه ای، دست هایتان را بشویید که در نهایت خشک و زخمی شوند.

اگر مبتلا به وسواس هستید، ممکن است از این حالت خجالت زده یا شرمسار باشید اما درمان می تواند موثر باشد. پس با ما همراه شوید.

انواع وسواس

وسواس هایى که تمام فکر و اندیشه افراد را تحت تاثیر قرار داده و احاطه‏ شان مى ‏کند، معمولا به صورت هاى زیر است:

۱- وسواس فکرى

این نوع بیماری بصورت هاى مختلف خود را نشان مى ‏دهد که برخى از نمونه ‏هاى آن بشرح زیر است:

اندیشه درباره بدن

بدین گونه که بخشى مهم از اشتغالات ذهنى و فکرى بیمار متوجه بدن اوست. او دائما به پزشک مراجعه مى‏ کند و در صدد بدست آوردن دارویى جدید براى سلامت‏ بدن است.

رفتار حال یا گذشته

مثلا در این رابطه مى‏ اندیشد که چرا در گذشته چنین و چنان کرده؟ آیا حق داشته است فلان کار را انجام دهد یا خیر؟ و یا آیا امروز که مرتکب فلان عملى مى ‏شود، آیا درست مى‏ اندیشد یا خیر؟ تصمیمات او درست است‏ یا ناروا ؟

در رابطه با اعتقادات

زمانى فکر وسواسى زمینه را براى تضادها و مغایرت‏هاى اعتقادى فراهم مى ‏سازد.

مسایلى در زمینه حیات و ممات، خیر و شر، وجود خدا و پذیرش یا طرد مذهب، ذهن او را بخود مشغول مى‏ دارد.

اندیشه افراطى

زمانى وسواس در مورد امرى بصورت افراط در قبول یا رد آن است.

با اینکه بیمار خلاف آن را در نظر دارد، ولى بصورتى است که گویى اندیشه مزاحمى بر او مسلط است که او را ناگزیر به دفاع از یک اندیشه غلط مى ‏سازد.

از آن دفاع و یا آن را طرد مى ‏کند، بدون اینکه آن مساله کوچکترین ارتباطى با زندگى او داشته باشد.

مثلا، در رابطه با دارویى عقیده ه‏اى افراطى پیدا مى ‏کند، به گونه‏ اى که طول عمر، بقاى زندگى و رشد خود را در گرو مصرف آن دارو مى‏ داند، اگرچه در اثر مصرف به چنان نتیجه‏ اى دست نیابد.

۲-وسواس عملى

وسواس عملی در زنان

وسواس عملى به شکل هاى گوناگون خود را بروز مى‏ دهد که، ما به نمونه‏ ها و مواردى از آن اشاره مى ‏کنیم:

شستشوى مکرر

مردم بر حسب عادت، تنها همین امر را وسواس مى‏ دانند و این بیمارى در نزد زنان رایج تر است.

رفتار منحرفانه

جلوه آن در مواردى بصورت دزدى است و این امر حتى در افرادى دیده مى ‏شود که هیچ‏گونه نیاز مادى ندارند.

دقت وسواسى

نمونه‏ اش را در منظم کردن دگمه لباس و … مى‏ بینیم و وضعیت فرد به گونه ‏اى است که گویى از این امر احساس آرامش مى ‏کند.

شمردن

شمردن و شمارش‏ ها در مواردى مى ‏تواند از همین قبیل بحساب آید، مثل شمردن نرده ‏ها با اصرار بر این که اشتباهى در این امر صورت نگیرد.

راه رفتن

گاهى وسواس‏ ها بصورت راه رفتن اجبارى است. شخص از این سو به آن سو راه مى‏ رود و اصرار دارد که، تعداد قدمها معین و طبق ضابطه باشد.

مثلا، فاصله بین دو نقطه از ده قدم تجاوز نکند و هم از آن کمتر نباشد.

۳– وسواس ترس

صورت هاى ترس وسواسى عبارت است از: ترس از آلودگى، ترس از مرگ، ترس از دفع، ترس از محیط محدود، ترس از امرى خلاف اخلاق، ترس از تحقق آرزو.

۴-وسواس الزام

در این نوع وسواس، نمى ‏تواند خود را از انجام عمل و یا فکرى بیرون آورد و در صورت رهایى از آن فکر و خوددارى از آن عمل، موجبات تنش در او پدید خواهد آمد.

علایم وسواس

اختلال وسواس معمولا شامل اجبار و وسواس است. اما ممکن است فرد فقط علائم یکی از این دو حالت را داشته باشد، یعنی یا اجبار یا وسواس.

ممکن است از این مساله که اجبارها و وسواس های شما بی دلیل و افراطی هستند، مطلع یا بی خبر باشید اما این وسواس ها بخش اعظمی از وقت شما را گرفته و با کارهای روزانه و عملکرد کاری و اجتماعی شما تداخل ایجاد می کنند.

علایم وسواس فکری

وسواس فکری، افکار، اصرارها و تصاویری تکراری، ثابت و غیر ارادی هستند که سرزده بوده و سبب نگرانی و اضطراب می شوند.

خصوصیات این افراد شامل موارد زیر می شود.

ممکن است با انجام یک رفتار یا تشریفات اجباری، سعی در نادیده گرفتن یا خلاص شدن از آنها داشته باشید.

این وسواس ها معمولا زمانی که شما در تلاش برای فکر کردن به مورد دیگری یا انجام کار دیگری هستید، ظاهر می شوند.

وسواس ها اغلب موضوعاتی برای خود دارند، مانند:

• ترس از آلوده شدن توسط کثیفی
• نیاز به چیدمان و تقارن اشیاء
• افکار پرخاشگرانه یا مخوف درباره آسیب زدن به خود یا دیگران
• افکار غیر ارادی مانند خشونت یا موضوعات جنسی و مذهبی

مثال های علائم و نشانه های وسواس عبارتند از:

• ترس از آلوده شدن با لمس اشیایی که دیگران لمس کرده اند
• تردید درباره قفل کردن در یا خاموش کردن اجاق گاز
• استرس شدید در مواقعی که چیدمان اشیاء بهم خورده باشد یا به گونه ای مشخص قرار نگرفته باشند
• تصور آسیب زدن غیر ارادی به خود و دیگران که شما را ناراحت می کند
• افکاری راجع به فریاد زدن با بی وقاحتی و رفتار نامناسب که غیر ارادی بوده و شما را ناراحت می کند
• اجتناب از موقعیت هایی که سبب تحریک وسواس می شوند، مانند تکان دادن دست ها
• اضطراب از تصاویر ناخوشایند جنسی که مکررا در ذهن تکرار می شوند

علایم وسواس عملی

علایم وسواس عملی

اجبار در وسواس، رفتارهایی تکراری است که شما وادار به انجامش می شوید.

این رفتارهای تکراری یا کارهای ذهنی سبب پیشگیری یا کاهش نگرانی مربوط به وسواس های شما شده یا از رخداد یک موضوع بد، جلوگیری می کنند.

هرچند انجام این اجبارها لذتی نداشته و تنها یک آسودگی موقت از نگرانی را بدنبال دارد.

در صورت داشتن افکار وسواس گونه، ممکن است قوانین یا آیینی را برای کمک به کنترل نگرانی خود تنظیم نمایید.

این اجبارها افراطی بوده و اغلب بصورت واقعی به مساله ای که بدنبال حل آن هستند، ربطی ندارد.

اجبارها نیز مانند وسواس ها دارای موضوعاتی هستند، مانند:

• شستن و تمیز کردن
• بررسی نمودن
• شمردن
• با انضباط بودن
• پیروی کردن از یک روتین سفت و سخت
• تقاضای تضمین مجدد

مثال های علائم و نشانه های اجبار عبارتند از:

• شستن دست ها تا زمانی که پوست دست زخم شود
• چک کردن مکرر درها برای اطمینان از بسته بودن آنها
• بررسی اجاق گاز برای اطمینان از خاموش بودن آن
• شمارش با الگوهایی مشخص
• تکرار آرام یک دعا، کلمه یا جمله
• چیدن قوطی کنسروها بگونه ای که همگی در یک جهت باشند

تغییر شدت اختلال

معمولا وسواس فکری، در سنین نوجوانانی یا جوانانی شروع می شود.

علایم معمولا به تدریج شروع شده و در طول زندگی میزان آنها تغییر می کند.

در کل علائم وقتی وخیم تر می شوند که شما با استرس بزرگتری مواجه می شوید.

معمولا وسواس فکری، یک اختلال مادام العمر است که می تواند دارای علائمی خفیف، متوسط یا شدید باشد که برای از بین رفتن آن نیاز به صرف زمان زیادی است.

علت وسواس

علت اختلال وسواس هنوز بطور کامل مشخص نشده است. تئوری های اصلی شامل موارد زیر می باشند:

بیولوژی:

وسواس می تواند در نتیجه تغییرات مواد شیمیایی طبیعی در بدن شما یا عملکرد مغز ایجاد شود.

ژنتیک:

وسواس ممکن است دارای اجزای ژنتیک باشد اما هنوز ژن خاصی برای آن مشخص نشده است.

محیط:

برخی فاکتورهای محیطی مانند عفونت ها می توانند محرک وسواس باشند، اما در این زمینه نیاز به تحقیقات بیشتری است.

خطرات وسواس

فاکتورهایی که می توانند خطر توسعه یا تحریک اختلال وسواس را افزایش دهند عبارتند از:

سابقه خانوادگی:

داشتن والدین یا اعضای خانواده مبتلا به این اختلال، می تواند خطر افزایش وسواس فکری را در شما افزایش دهد

رویدادهای پر استرس زندگی:

اگر حادثه ای دلخراش یا پراسترس را تجربه کرده اید، خطر در شما افزایش می یابد.

این واکنش به دلایلی سبب تحریک افکار ناخوانده، تشریفاتی یا مشخصه های استرس احساسی وسواس می شوند.

سایر اختلالات سلامت روان:

وسواس فکری می تواند با اختلالات سلامت روان مرتبط باشد، مانند اختلالات اضطراب، افسردگی، سوء استفاده جسمی یا اختلالات تیک.

مشکلات وسواس

مشکلاتی که از وسواس ناشی می شوند عبارتند از:

• مشکلات مربوط به سلامتی، مانند آماس پوستی بخاطر شستن مکرر دست ها
• عدم توانایی در پرداختن به کار، مدرسه یا فعالیت های کلاسی
• روابط مشکل دار
• کیفیت ضعیف کلی در زندگی
• افکار و رفتارهای مربوط به خودکشی

پیشگیری از وسواس

هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از اختلال رفتار فکری وجود ندارد. هرچند اقدام هرچه سریعتر جهت درمان می تواند از بدتر شدن OCD و اختلال در فعالیت ها و کارهای روزانه جلوگیری کند.

زمان مراجعه به پزشک

فردی که می خواهد همه چیز را به کمال برساند، مثلا کسی که خواهان نتایج یا عملکردی بی عیب و نقص است با کسی که مبتلا به وسواس فکری است، فرق می کند. افکار وسواس، داشتن نگرانی افراطی راجع به مسایل واقعی در زندگی یا علاقه به تمیز و منظم بودن اشیاء به شکلی مشخص نیست.

اگر اجبارها و وسواس ها شما بر روی کیفیت زندگیان تاثیر می گذارند، به پزشک یا متخصص سلامت روان مراجعه کنید.

تست وسواس فکری

در اینجا برای شما تستی داریم که با انجام ﺁن می‌توانید پی ببرید که ﺁیا وسواسی هستید یا خیر؟ و اگر گرفتار وسواس شده‌اید، این بیماری در شما تا چه حد پیشرفت کرده است. تا حتما برای درمان ﺁن اقدام کنید.

برای هر تست جواب بله یا خیر بدهید، در سوال‌ها خیلی تامل نکنید، سخت نگیرید و برای جواب‌دادن وسواس به خرج ندهید و نخستین جوابی که به ذهن‌تان رسید همان را علامت بزنید.

سوالات:

1. ترجیح می‌دهم از تلفن‌های عمومی استفاده نکنم چون فکر می‌کنم شاید ﺁلوده باشند.
2. غالبا افکار زشت و زننده‌ای به ذهنم می‌رسد که رها‌ شدن از ﺁن‌ها برایم مشکل است.
3. من بیش از سایر مردم به صداقت اهمیت می‌دهم.
4. چون نمی‌توانم کارها را به موقع تمام کنم، اغلب سر قرارهایم دیر حاضر می‌شوم.
5. اغلب مجبورم چیزهایی مانند شیر ﺁب، شیر گاز و قفل در را چندین‌بار وارسی کنم.
6. وجدان بسیار سختگیری دارم.
7. تقریبا همیشه افکار ناخوشایندی که ناخواسته به ذهنم خطور می‌کنند، موجب ناراحتی‌ام می‌شوند.
8. معمولا در مورد چیزهای ساده‌ای که هر روز انجام می‌دهم، دچار شک و تردیدهای جدی می‌شوم.
9. چون همه‌چیز را بارها و بارها تکرار می‌کنم، اغلب کارهایم عقب می‌افتند.
10. برخی از اعداد فوق‌العاده نحس هستند (بدشانسی می‌ﺁورند).
11. یکی از مشکلات عمده من این است که به جزئیات زیاد توجه می‌کنم.
12. مشکل عمده من وارسی‌های مکرر است.
13. صبح‌ها وقت نسبتا زیادی را صرف شستن دست و صورت خود می‌کنم.
14. هر روز وقت زیادی را صرف وارسی وسایل منزل می‌کنم.
15. حتی اگر کاری را با کمال دقت انجام دهم، اغلب احساس می‌کنم ﺁن را به طور کاملا درست انجام نداده‌ام.
16. اگر به جانوری دست بزنم، بی‌جهت نگران ﺁلودگی نمی‌شوم.
17. اگر به‌طور تصادفی در راه با کسی برخورد کنم، بی‌جهت دچار نگرانی نمی‌شوم.
18. هیچ‌یک از والدین من در دوران کودکی‌ام، سختگیر نبوده‌اند.
19. به اندازه معمول از صابون و مواد بهداشتی- ﺁرایشی استفاده می‌کنم.
20. عادت ندارم قبل از پست کردن نامه و ای‌میل، چندین بار ﺁن را وارسی کنم.
21. صبح‌ها وقت زیادی صرف لباس ‌پوشیدن و ﺁماده شدن نمی‌کنم.
22. بیش از حد نگران نظافت نیستم.
23. می‌توانم بدون دغدغه خاطر، از دستشویی‌های عمومی که تمیز باشند، استفاده کنم.
24. بی‌جهت نگران میکروب و بیماری نیستم.
25. تمایلی ندارم چیزی را بیش از یک بار وارسی کنم.
26. در انجام کارهای معمولی طبق یک روال سفت و سخت عمل نمی‌کنم.
27. وقتی به پول دست می‌زنم، احساس نمی‌کنم دست‌هایم کثیف شده‌اند.
28. معمولا هنگام انجام کارهای روزمره، به شمارش اعداد نمی‌پردازم.
29. از مواد ضد‌عفونی کننده، زیاد استفاده نمی‌کنم.
30. شب‌ها تا کردن و ﺁویختن لباس‌هایم، وقت زیادی نمی‌گیرد.

کلید پاسخ‌ها

اگر به سوال‌های یک تا ۱۵ پاسخ بله داده‌اید به خود یک امتیاز بدهید ولی اگر پاسخ خیر داده‌اید امتیازی ندهید، از سوال ۱۶ تا ۳۰ اگر پاسخ خیر داده‌اید، یک امتیاز به خود بدهید، در صورتی که پاسخ بله داده‌اید امتیازی ندهید.

نمره بین ۱ تا ۱۰

اگر نمره شما بین یک تا ۱۰ باشد، رفتارهای وسواس‌گونه در شما کم است یا اصلا وجود ندارد، زیاد نگران نباشید، انجام بعضی کارهای تکراری و رفتارهای خاصی که به‌صورت عادت در ﺁمده، اگر در زندگی‌تان اختلال ایجاد نکند طبیعی است، با انجام رفتارهای جایگزین و کم کردن حساسیت‌ها می‌توان بعضی رفتارها را اصلاح کرد.

نمره بین ۱۰ تا ۲۰

اگر نمره شما بین ۱۰ تا ۲۰ باشد، شما یک سری اعمال وسواسی و افکار تکرارشونده دارید، بی‌توجهی به این اعمال و افکار اگر تا به حال برای‌تان ایجاد مشکل نکرده باشد در دراز مدت در زندگی‌تان اختلال ایجاد خواهد کرد به‌طوری که از زندگی عادی و روزمره خود وا می‌مانید، قبل از بیشتر شدن این رفتارها به‌دنبال درمان بوده و از کنار ﺁن ساده و ﺁسان نگذرید.

نمره بین ۲۰ تا ۳۰

اگر نمره شما بین ۲۰ تا ۳۰ باشد، شما یک فرد وسواسی هستید، شما حتما به روانپزشک یا مشاور نیاز دارید، مشکل خود را جدی بگیرید و حتما با یک متخصص مشورت کنید.

درمان وسواس

درمان دارویی

معمولا برای درمان بیماری اول از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌شود.

داروهای ضد افسردگی با بالا بردن سطح سروتونین در بدن، به شما در تحمل بیماری کمک می‌کند.

داروهای ضد افسردگی که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان اختلال وسواس فکری استفاده می‌شود، شامل:

• کلومیپرامین (آنافرانیل)
• فلووکسامین (لووکس)
• فلوکستین (پروزاک)
• پاروکستین (پاکسیل، پکساوا)
• سرترالین (زولفت)

البته سایر داروهای ضد افسردگی نیز ممکن است برای درمان این بیماری استفاده شود.

در این مورد باید دقت داشته باشید، که پزشکتان بسته به شرایط شما و شرایط بدنیتان، داروی مناسب را تجویز کند.

در صورتی که بعد از چند ماه از مصرف دارو بهبودی در بیماریتان حاصل نشد، می‌توانید با مشورت پزشکتان مصرف آن را قطع و با دارویی دیگر جایگزین کنید.

همچنین این داروها همانند سایر داروهای دیگر اثرات جانبی و عوارضی از جمله مشکلات معده، اختلال خواب، عرق ریختن و کاهش میل جنسی داشته باشند.

درمان قطعی

می توان گفت بهترین روش درمانی اصلی برای درمان وسواس (اختلال وسواس فکری- علمی) استفاده از روش درمان رفتاری-شناختی می باشد.

روش درمان رفتاری شناختی شامل دو بخش اصلی است.

بخش اول مواجه و پیشگیری از واکنش و بخش دوم شناخت درمانی می باشد.

این روش درمانی باید با مشاوره و یاری گرفتن از درمانگر صورت گیرد.

در ادامه توضیح ساده ای از هر بخش این روش درمانی را برای شما ارائه می دهیم.

۱ـ مواجهه و پیشگیری از واکنش

در این روش درمانگر از شما می خواهد، که با وسواس فکری خود به صورت مرتب مواجه شوید.

سپس باید از انجام رفتار وسواس گونه اجتناب کنید و در برابر آن مقاومت کنید تا زمانی که اضطراب شما کاهش یابد.

بعنوان مثال اگر به میکروب ها حساسیت دارید و پس از لمس هر چیزی دستتان را می شویید، درمانگر از شما می خواهد یک وسیله نسبتا میکروبی که به آن حساسیت دارید، مانند دستگیره در را لمس کنید و سپس شما باید در برابر شستن دستان تان مقاومت کنید.

در حین مقاومت اضطراب شما رفته رفته کاهش یافته و متوجه می شوید که با نشستن دستتان اتفاق خاصی نمی افتد و همچنین یاد می گیرید، در برابر رفتار های وسواسی خود مقاومت کنید و استرس تان نیز کاهش میابد و درک میکنید که نیازی به رفتار های مکرر وسواسی ندارید.

با روش مواجهه و پیشگیری می توان الگوهای ذهنی خود در مورد افکار وسواس گونه را باز طراحی کنید و به مغزتان بیاموزید تا در نشانه های اختلال وسواس فکری-عملی را برای همیشه کاهش دهد

۲- شناخت درمانی

این روش بر افکار وسواسی که پایه اصلی بروز رفتار وسواس گونه است تمرکز دارد و به شما کمک می کند تا نحوه برخورد سالم و موثر با افکار اغراق آمیز که باعث می شود مسئولیت سنگینی بر دوش خود احساس کنید، را بیاموزید.

اختلال وسواس

منبع: مایوکلینیک – دکتر اکس